یکى از بارزترین نمادهاى تفکر عثمانى در کربلا منع آب از امام و سپاهش بود که به بهانه انتقام خون عثمان و کشته شدن او با لب تشنه انجام شد.
اکنون بر اساس منابع شیعه و سنى، براى هر فرد منصفى آشکار است که خون عثمان تنها بهانه اى بیش نبود که امویان آن را براى دست یابى به قدرت، شعار خود قرار دادند و از امیرالمؤمنین و اهل بیت و شیعیانشان خون عثمان را طلب مى کردند. ده ها منبع تاریخى و حدیثى، ده ها نفر از اصحاب رسول خدا و تابعین و ده ها نفر از علما و دانشمندان به برائت امیرالمؤمنین(علیه السلام) تصریح کرده اند که تفصیل این موضوع مجال دیگرى مى طلبد. و تنها به این سخن ابن ابى الحدید معتزلى اشاره مى کنیم که مى گوید: «وَ اللهِ لَقَدْ نَصَرَ عُثمانَ لَوْ کانَ الَمحْصُورُ جَعفَرَ بْنِ أبِى طالِب لَمْ یَبْذَلْ لَه إلاّ مِثْلَه(1); به خدا سوگند او عثمان را بدان حد یارى رساند که اگر جعفر بن ابى طالب محاصره شده بود، همان اندازه به او یارى مى رساند.»

حقیقت و ریشه مخالفت امویان با امیرالمؤمنین(علیه السلام) در جاى دیگرى نهفته است. دعواى اصلى بر سر اسلامى بود که امیرالمؤمنین(علیه السلام) به دنبال اجرا و عملى کردن آن در جامعه بود و اسلامى که امویان آن را تنها نردبانى براى دست یابى خود به قدرت و حاکمیت قیصرى و کسرایى بر مسلمانان تلقى مى کردند، و به تعبیر روشن و دقیق امیرالمؤمنین(علیه السلام) و عمار آنان لحظه اى به اسلام اعتقاد نیافتند و تنها در زمان ضعف و سستى خود، اظهار اسلام مى کردند، ولى آن گاه که اعوان و انصارى یافتند، کفر پنهانى خود را آشکار ساختند.
به هر حال، بهانه خونخواهى عثمان، و به خصوص کشتن او با لب تشنه، دستاویزى براى امویان بود تا توده ى مردم را که از واقع اطلاع چندانى نداشتند، بر ضد اهل بیت تحریک کنند و با این وسیله آنان را که مانع اصلى حکومتشان بودند، از میان بردارند.

براى تکمیل موضوع این نوشتار، لازم بود تا براى آگاهى بیش تر در باره ى سابقه و ریشه تاریخى منع آب از امام حسین(علیه السلام)، اشاره اى هر چند کوتاه به محاصره عثمان و منع آب از او، و موضع امیرالمؤمنین در باره ى آن داشته باشیم.

در سال 35 هجرى، مسلمانان به خاطر کارهاى خلافى که عثمان انجام داده بود، از اطراف جهان اسلام در مدینه اجتماع کردند و خواهان اصلاح امور مسلمین شدند. نیت اصلى این تحصّنِ سیاسى، اصلاح انحرافاتى بود که از سوى خلیفه صورت گرفته بود; چرا که بسیارى از اصحاب نیکوکار و جلیل القدر رسول خدا(صلى الله علیه وآله) از اعضاى اصلى این حرکت بودند، ولى در این میان، نیروهاى افراطى و مغرض دیگرى نیز بودند که از این حرکت سوء استفاده کرده، اهداف سیاسى دیگرى را دنبال مى کردند و کم کم اوضاع و رهبرى این حرکت را به دست گرفتند. در این میان، امیرالمؤمنین(علیه السلام) تا آن جا که مى توانست سعى بسیارى کرد تا اوضاع را آرام کند و میان خلیفه و نیروهاى معترضْ توافقى حاصل نماید. این تلاش ها گر چه یک بار نیز مؤثر واقع شد، اما با کارشکنى هاى اطرافیان اموى عثمان، به خصوص مروان و مغرضین از جمله طلحه و زبیر، اختلاف به صورت مسالمت آمیز حل نشد. از این رو، اوضاع بار دیگر از آنچه بود، بدتر شد و عثمان محاصره شد و پس از هیجده روز، آب و آذوقه را نیز بر او بستند.

علت تنگ تر شدن محاصره این بود که خبر رسید سپاهیانى از هر گوشه براى نجات عثمان راهى مدینه شده اند. حبیب بن سلمه قسرى از شام، معاویه از مصر، قعقاع از کوفه و مجاشع بن مسعود از بصره. از این رو، محاصره را بر عثمان تنگ تر کردند و بنا بر منابع تاریخى، طلحه دستور داد تا از رساندن هر گونه آذوقه و حتى آب جلوگیرى کنند.(2) این موضوع باعث بدتر شدن اوضاع شد و عثمان مجبور شد از آب چاه مصرف کند.(3) او به حجاج نامه نوشت و اوضاع خود را این گونه بیان کرد: «از بنده ى خدا عثمان امیر مؤمنان، به مسلمانانى که در حج شرکت کرده اند. اما بعد، من در زمانى این نامه را مى نویسم که در محاصره ام و از آب چاه قصر مى نوشم و از ترس این که ذخیره ى غذایى ام تمام نشود به مقدار کافى غذا نمى خورم.»(4) عثمان در نامه دیگرى براى خالد بن عاص که در مکه بود نوشت همین موضوع را به اطلاع او رساند.(5) آب چاه ـ آن طور که تصریح کرده اند ـ شور و تلخ بوده است.(6) منع آب به مدت چهل روز به طول انجامید و با کشته شدن عثمان ماجرا خاتمه یافت.

تلاش امیرالمؤمنین(ع) براى رساندن آب
نخستین کسى که از ممانعت آب به روى عثمان اظهار ناراحتى کرد و به شدت طلحه را نکوهش نمود، امیرالمؤمنین(علیه السلام) بود. این اقدام پس از آن بود که عثمان به امیرالمؤمنین(علیه السلام) پیام فرستاد که «اینان آب را بر من بسته اند. اگر مى توانى، آبى برسان.»(7) عثمان براى همسران پیامبر نیز چنین پیامى فرستاد.(8) ولى بر اساس منابع تاریخى، تنها امیرالمؤمنین(علیه السلام) و ام حبیبه در این باره تلاش کردند. گر چه نگذاشتند ام حبیبه به عثمان آبى برساند،(9)اما به نظر مى رسد شدت محاصره چنان بوده که امیرالمؤمنین(علیه السلام) نیز چند بار براى رساندن آب تلاش کرده است. بنابر یک گزارش، حضرت نخست با مردم سخن گفت و به آنان فرمود: «این کارى که شما انجام مى دهید، نه از آیین مسلمانى است و نه سزوار کفار است. آب و آذوقه را بر این مرد نبندید; زیرا اگر رومیان و ایرانیان (کافر) به اسارت در آیند، به آنان آب و خوراک داده مى شود.» ولى آنان به سخن وى گوش ندادند و حضرت به علامت این که او براى انجام سفارش عثمان اقدام کرده، عمامه خود را به درون قصر انداخت.(10)

به نقل بلاذرى، سعید بن عاص به عثمان پیشنهاد کرد که به قصد حج احرام بپوشد و بیرون آید تا کسى جرأت تعرض به او را نداشته باشد. خبر که به محاصره کنندگان رسید، قسم یاد کردند که اگر این گونه نیز بیرون آید، از او دست بر نخواهند داشت. از این رو، طلحه محاصره را تنگ تر کرد و نگذاشت آب به او برسد. على بن ابى طالب از این اقدام طلحه به شدت خشمگین شد و سرانجام به او آب رساند.(11)

سید مرتضى نیز روایت مى کند که امیرالمؤمنین(علیه السلام) به ممانعت آب و طعام از عثمان اعتراض نمود و فرمود: «این کار درستى نیست که زن و بچه هاى عثمان به جرم او تشنه هلاک شوند.» آن حضرت هر کسى را که مى توانسته به عثمان آب و طعام برساند، فرستاده است.(12) ابن شبّه و ابن اعثم گزارش دیگرى دارند بدین مضمون که عثمان، از طریق قنبر، غلام امیرالمؤمنین(علیه السلام)، به آن حضرت پیام فرستاد و از او درخواست کرد تا در این باره کارى کند. امیرالمؤمنین(علیه السلام) سه مشک آب توسط تعدادى از بنى هاشم به او رساند.(13) گزارش ابن شبه اضافه مى کند که تعدادى از آنان در این مأموریت زخمى شدند، اما گزارش ابن اعثم بیان مى کند که کسى متعرض آنان نشد. ولى به نظر مى رسد که با توجه به شدت محاصره و تأکید بر ممانعت از رسیدن آب به عثمان، گزارش ابن شبه به واقع نزدیک تر باشد. ابن عساکر در این باره گزارش دیگرى دارد و آن این که جبیر بن مطعم نقل مى کند که من به نزد على آمدم و گفتم: «آیا به این راضى هستى که خویشان تو چون او محاصره شوند که به خدا قسم، جز از چاه خانه اش استفاده نمى کند؟!» فرمود: «پناه بر خدا، آیا او را به این حال در آورده اند؟!» گفتم: آرى. پس مشک هاى آب را برداشت و آن ها را به عثمان رساند و او را سیراب کرد.(14)

گزارش دیگرى بیان مى کند که عبدالرحمن بن اسود نیز در این باره از امیرالمؤمنین(علیه السلام) استمداد کرده است. وى گوید: پیوسته مى دیدم على از عثمان کناره گیرى مى کند و کارى انجام نمى دهد; جز این که مى دانم بر سر ممانعت آب بر روى عثمان، با طلحه صحبت کرد و در این باره بسیار خشمگین شد تا این که توانست مشک هاى آب را به عثمان برساند. (15)

قاضى ابوحنیفه امیرالمؤمنین را نافع ترین شخص براى عثمان دانسته که هم آب و هم آذوقه براى او فرستاد.(16) ابن کثیر نیز امیرالمؤمنین(علیه السلام) را تنها کسى مى داند که در رساندن آب به عثمان تلاش کرده و با نهایت سختى توانسته است مشک آبى به او برساند.(17) بنابر روایات دیگر، امیرالمؤمنین(علیه السلام)، امام حسن(علیه السلام) را براى رساندن مشک آب به عثمان مأمور کرد.(18) روایت دیگرى نیز مى گوید که عمار با محاصره کنندگان سخن گفت و آنان را به خاطر این کار نکوهش نمود و خواست به عثمان آب برساند، ولى طلحه مانع او شد. از این رو، به نزد امیرالمؤمنین(علیه السلام) آمد و درخواست کرد تا آب به عثمان برساند و آن حضرت مشک آبى به او رساند.(19)

این ها موارد اندکى از تصریحات مورخان در این زمینه بود که واقعیت انجام شده را در آن ماجرا به ما گزارش کرده اند. این اخبار به خوبى ماهیت معاویه و امویان را در تهمت زدن به امیرالمؤمنین(علیه السلام) و اهل بیت(علیهم السلام) نشان مى دهد که آنان چگونه با دروغ پردازى و انتشار آن در میان مردمِ از همه جا بى خبر، اهداف سیاسى خود را دنبال مى کردند. این در حالى بود که مروان در باره ى تلاش امیرالمؤمنین(علیه السلام) براى عثمان به امام سجاد(علیه السلام) چنین مى گفت: «هیچ کس همانند على از عثمان دفاع نکرد.» امام فرمود: «پس چرا او را بر منابر سب مى کنید؟!» گفت: «زیرا این حکومت ما جز با این سیاست سامان نمى گیرد.»(20) زُهْرى محدث مشهور نیز که از طرفداران بنى امیه است، مى گفت: «اللّهم لَقَد نَصَحَ علىٌّ و صَحَّحَ فِى عثمانَ لَوْلا أنَّهُم أصابُوا الکتابَ(21) لَرَجُعوا;»(22) خدایا على همانا نصیحت کرد و در باره ى عثمان به درستى رفتار نمود. اگر به آن نامه دست نیافته بودند، باز مى گشتند (و کار سامان یافته بود و عثمان کشته نمى شد).

--------------------------------------------------------------------------------
پی نوشتها
1. شرح نهج البلاغة، ج 4، ص 67.
2. الامامة و السیاسة، ج 1، ص 40; الجمل، ص 72; تاریخ طبرى، ج 3، ص 416; انساب الاشراف، ج 5، ص 71; الفتوح ابن اعثم، ج 1، ص 415; الکامل فى التاریخ، ج 3، ص 87.
3. تاریخ طبرى، ج 5، ص 414; تاریخ المدینة المنورة، ج 4، ص 1191; تاریخ خلیفة، ص 172.
4. الامامة و السیاسة، ج 1، ص 38.
5. تاریخ طبرى، ج 3، ص 434.
6. تاریخ طبرى، ج 3، ص 415; تاریخ المدینة المنورة، ج 4، ص 1191; تاریخ خلیفة، ص 172; الامامة و السیاسة، ج 1، ص 40; نهایة الارب، ج 19، ص 492; تاریخ الاسلام ذهبى، عهد الخلفا، صص 444 - 445. چنان که به هنگام محاصره و قطع آب از مختار، او مجبور شد عسل فراوانى چاه بریزد تا از تلخى آب آن بکاهد.
7. تاریخ طبرى، ج 3، صص 416 - 417; تاریخ المدینة المنورة، ج 4، ص 1303; انساب الاشراف، ج 5، صص 68 - 69.
8. تاریخ طبرى، ج 3، صص 416 - 417.
9. تاریخ طبرى، ج 3، ص 417; الکامل فى التاریخ، ج 3، ص 87; البدایة و النهایة، ج 7، ص 187.
10. تاریخ طبرى، ج 3، صص 416 - 417; الکامل فى التاریخ، ج 3، ص 87; البدایة و النهایة، ج 7، ص 187.
11. انساب الاشراف، ج 5، ص 71.
12. شرح نهج البلاغة، ج 3، ص 25.
13. تاریخ المدینة المنورة، ج 4، ص 1303; الفتوح ابن اعثم، ج 2، ص 416.
14. تاریخ مدینة دمشق، ج 16، ص 212.
15. تجارب الامم، ج 1، ص 286.
16. شرح الاخبار، ج 2، ص 78.
17. البدایة و النهایة، ج 7، ص 187.
18. تاریخ المدینة المنورة، ج 4، ص 1202.
19. وفاء الوفا، ج 3، ص 968; ریاض النضرة، ج 3، ص 87.
20. سمط النجوم، ج 2، ص 413; تاریخ الاسلام، عهد الخلفاء، صص 460 - 461; شرح نهج البلاغة، ج 13، ص 230.
21. منظور زُهرى، نامه اى است که مروان با مهر عثمان آن را براى عبدالله بن ابى سرح، حاکم مصر، فرستاد و در آن به او دستور داده بود که وقتى نمایندگان و رهبران شورشى مصرى به آن جا رسیدند آنان را بلافاصله زندانى و مثله کن و به قتل برسان. اما در میانه راه، نمایندگان مصر فرستاده ى مروان را دستگیر کردند و پس از بازجویى، این نامه را از او به دست آوردند و همین موضوع سبب خشم و بازگشت مصریان به مدینه و محاصره ى عثمان شد که به کشته شدن عثمان انجامید.
22. مصنف ابن ابى شیبه، ج 8، ص 693.

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: